Deprem, yer kabuğundaki kayaçların ani bir şekilde hareketi sonucu oluşan yer sarsıntısıdır. Yeryüzünün en dış tabakası olan kabuk, yeraltındaki plakalar tarafından taşınırken bazen birbirine çarpar veya üzerinden kayarlar. Bu hareketler sonucunda kayaçlar gerilir ve bu gerilme, kayaçların ani bir şekilde kırılarak hareket etmesine neden olur. Bu hareketler sırasında yayılan enerji, yer yüzünde büyük sarsıntılara neden olur.
Deprem, yer sarsıntısı, yer kayması, fay hareketi, volkanik hareketler ve nükleer patlama gibi çeşitli nedenlerle oluşabilir. Depremin şiddeti, Richter ölçeği gibi birkaç farklı ölçekte ölçülebilir. Şiddet ölçeği, depremin büyüklüğüne, sarsıntının süresine ve yüzey alanına bağlıdır.
Depremler, genellikle ciddi hasarlara, can kayıplarına ve diğer felaketlere neden olurlar. Depremler önceden tahmin edilemese de, yapısal tasarımlar, acil durum planları ve deprem sigortası gibi önlemler alınarak insanların ve yapıların güvenliği artırılabilir.
Tarihte kaydedilen en büyük 20 deprem şunlardır:
1960 Valdivia Depremi (9.5), Şili
1960 Valdivia Depremi, 22 Mayıs 1960‘ta Şili’nin Valdivia şehri yakınlarında gerçekleşen, tarihte kaydedilen en büyük depremdir. Bu depremin büyüklüğü 9.5 olarak ölçülmüştür ve depremin etkileri Güney Amerika’nın büyük bir bölümünde, Büyük Okyanus’un diğer tarafına kadar hissedilmiştir.
Depremin nedeni, Nazca ve Güney Amerika plakalarının altındaki bölgedeki fay hattının ani kırılmasıydı. Depremin yol açtığı tsunami dalgaları, büyük hasarlara ve can kayıplarına neden olmuştur. Valdivia Depremi‘nde yaklaşık 2.000 kişi hayatını kaybetmiş, yüzbinlerce kişi evsiz kalmış ve milyarlarca dolarlık hasar oluşmuştur.
Valdivia Depremi, depremlerle ilgili araştırmaların yapılmasında önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Bu deprem, depremlerin ciddi sonuçlarına ve doğal afetlerin insanlar üzerindeki etkilerine dikkat çekmiş ve daha iyi deprem tahminleri ve yapısal tasarımlar için araştırmaları tetiklemiştir.
1964 Alaska Depremi (9.2), ABD
1964 Alaska Depremi, 27 Mart 1964‘te Alaska eyaletinde gerçekleşen, tarihte kaydedilen en büyük 2. depremdir. Depremin büyüklüğü 9.2 olarak ölçülmüştür ve Amerika Birleşik Devletleri tarihinde kaydedilen en şiddetli depremdir.
Depremin nedeni, Büyük Okyanus ve Kuzey Amerika plakalarının altındaki bölgedeki fay hattının ani kırılmasıydı. Depremin yol açtığı tsunami dalgaları, özellikle Alaska kıyıları boyunca büyük hasarlara ve can kayıplarına neden olmuştur. Depremde yaklaşık 140 kişi hayatını kaybetmiş, yüzlerce kişi yaralanmış ve büyük maddi hasarlar oluşmuştur.
2004 Hint Okyanusu Depremi (9.1), Endonezya
2004 Hint Okyanusu Depremi, 26 Aralık 2004‘te Endonezya’nın Sumatra adasının batısında gerçekleşen, tarihte kaydedilen en büyük depremlerden biridir. Depremin büyüklüğü 9.1 olarak ölçülmüştür ve yakın tarihteki en ölümcül doğal afetlerden birine yol açmıştır.
Depremin nedeni, Hint-Avustralya plakasının altındaki bölgedeki fay hattının ani kırılmasıydı. Deprem, Sumatra adası açıklarında büyük bir tsunamiye neden oldu ve yaklaşık 14 ülkeyi etkisi altına aldı. Tsunami dalgaları, Endonezya, Sri Lanka, Hindistan, Tayland ve diğer birçok ülkede büyük hasarlara ve can kayıplarına neden oldu. Depremin neden olduğu toplam can kaybı yaklaşık 230.000’dir.
1952 Kamçatka Depremi (9.0), Rusya
1952 Kamçatka Depremi, 4 Kasım 1952‘de Rusya’nın Kamçatka Yarımadası açıklarında gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 9.0 olarak ölçülmüştür ve tarihte kaydedilen en büyük depremlerden biridir.
Depremin nedeni, Büyük Okyanus ve Avrasya plakalarının altındaki bölgedeki fay hattının ani kırılmasıydı. Deprem, Kamçatka Yarımadası ve diğer çevre bölgelerde büyük hasarlara neden oldu. Depremde yaklaşık 10 kişi hayatını kaybetti ve maddi hasarlar meydana geldi.
2011 Tōhoku Depremi (9.0), Japonya
2011 Tōhoku Depremi, 11 Mart 2011 tarihinde Japonya’nın kuzeydoğusunda gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 9.0 olarak ölçülmüştür ve tarihte kaydedilen en büyük depremlerden biridir.
Depremin nedeni, Büyük Okyanus ve Kuzey Amerika plakalarının altındaki bölgedeki fay hattının ani kırılmasıydı. Deprem, Japonya’da büyük hasarlara ve can kayıplarına neden oldu. Deprem sonrası tsunami dalgaları, Japonya’nın kuzeydoğu sahil şeridinde birçok şehri yok etti ve nükleer santrallerdeki patlamalar nedeniyle çevre sağlığına ve güvenliğine ilişkin endişelere yol açtı.
1868 Arica Depremi (9.0), Peru ve Şili
1868 Arica Depremi, 13 Ağustos 1868 tarihinde Güney Amerika’nın Pasifik kıyısında gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 9.0 olarak ölçülmüştür ve tarihte kaydedilen en büyük depremlerden biridir.
Depremin merkezi, bugünkü Peru ve Şili sınırının yaklaşık 145 km güneyinde, Arica şehrinin açıklarındaydı. Deprem, bölgede büyük hasarlara ve can kayıplarına neden oldu. Deprem sonrası tsunami dalgaları, Peru, Şili ve Hawaii kıyılarında hasarlara ve can kayıplarına yol açtı.
1700 Cascadia Depremi (9.0), ABD ve Kanada
1700 Cascadia Depremi, 26 Ocak 1700 tarihinde Kuzey Amerika’nın batı kıyılarında gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 9.0 olarak ölçülmüştür ve tarihte kaydedilen en büyük depremlerden biridir.
Depremin merkezi, bugünkü Kanada Britanya Kolombiya’sı ve ABD Oregon eyaletinin kıyıları arasındaki Cascadia fay hattındaydı. Deprem, bölgede büyük hasarlara ve can kayıplarına neden oldu. Deprem sonrası tsunami dalgaları, Kuzey Amerika’nın batı kıyısındaki yerleşim yerlerinde hasarlara ve can kayıplarına yol açtı.
1730 Valparaíso Depremi (9.0), Şili
1730 Valparaíso Depremi, 8 Temmuz 1730 tarihinde Şili’nin Valparaíso bölgesinde gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 9.0 olarak ölçülmüştür ve tarihte kaydedilen en büyük depremlerden biridir.
Depremin merkezi, bugünkü Şili’nin Valparaíso bölgesindeki Valparaíso kentinin yaklaşık 70 kilometre batısındaki deniz tabanındaydı. Deprem, bölgede büyük hasarlara ve can kayıplarına neden oldu. Deprem sonrası tsunami dalgaları, Şili’nin kıyılarında hasarlara ve can kayıplarına yol açtı.
1906 San Francisco Depremi (8.3), ABD
1906 San Francisco Depremi, 18 Nisan 1906 tarihinde Kaliforniya, ABD’nin San Francisco şehrinde gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.3 olarak ölçülmüştür ve tarihte kaydedilen en büyük depremlerden biridir.
Depremin merkezi, bugünkü San Francisco kentinin yaklaşık 3,2 kilometre açığında yer alan San Andreas Fayı’nın kırılması sonucu meydana geldi. Deprem, bölgede büyük hasarlara ve can kayıplarına neden oldu. San Francisco’da büyük yangınlar çıktı ve şehir neredeyse tamamen yıkıldı. Deprem sonrası, 3.000‘den fazla kişi hayatını kaybetti ve 80.000‘den fazla bina hasar gördü.
2010 Maule Depremi (8.8), Şili
2010 Maule Depremi, 27 Şubat 2010 tarihinde Şili’nin Maule bölgesinde gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.8 olarak ölçülmüştür ve tarihte kaydedilen en büyük depremlerden biridir.
Depremin merkezi, Şili’nin başkenti Santiago’nun yaklaşık 300 kilometre güneyinde, Maule bölgesindeki Concepción kentinin yaklaşık 63 kilometre kuzeyinde yer almaktaydı. Deprem, bölgede büyük hasarlara ve can kayıplarına neden oldu. Şili genelinde 500.000‘den fazla bina hasar gördü ve 500‘den fazla kişi hayatını kaybetti.
1965 Rat Islands Depremi (8.7), ABD
1965 Rat Islands Depremi, 4 Şubat 1965 tarihinde Alaska’nın Rat Adaları’nda gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.7 olarak ölçülmüştür.
Depremin merkezi, Alaska’nın kuzeybatısındaki Rat Adaları’nın yaklaşık 130 kilometre güneydoğusunda yer almaktaydı. Deprem, bölgede tsunami dalgalarına neden oldu ve Alaska ve Hawaii kıyılarında da etkisini gösterdi. Ancak, depremin neden olduğu tsunami dalgalarının yüksekliği sınırlıydı ve sadece yerel hasara neden oldu.
1965 Rat Islands Depremi, Alaska’daki diğer büyük depremlerle birlikte, Pasifik Ateş Çemberi’ndeki fay hatları nedeniyle meydana gelen sarsıntıların bir parçasıdır. Depremin yol açtığı hasarlar sınırlı olsa da, bu tür depremler ve diğer doğal afetlerin küresel ölçekte ele alınması ve afetlere karşı dayanıklı toplumların inşa edilmesi gerektiği konusunda bir farkındalık yarattı.
2012 Maule Depremi (8.6), Şili
2012 Maule Depremi, 25 Kasım 2012 tarihinde Şili’nin Maule bölgesinde gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.6 olarak ölçülmüştür.
Depremin merkezi, Şili’nin başkenti Santiago’nun yaklaşık 370 kilometre güneyinde yer alan Maule bölgesindeki çölün yakınlarında bulunmaktaydı. Deprem, Şili’nin kuzey ve merkez kesimlerinde hissedildi ve bazı yerlerde bina hasarlarına neden oldu. Ancak, depremin tsunami dalgalarına neden olmadığı ve can kaybı yaşanmadığı bildirildi.
2005 Nias Depremi (8.6), Endonezya
2005 Nias Depremi, 28 Mart 2005 tarihinde Endonezya’nın Sumatra adasındaki Nias adasında gerçekleşen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.6 olarak ölçülmüştür.
Depremin merkezi, Sumatra adasının batısında ve Endonezya’nın başkenti Cakarta’nın yaklaşık 1.200 kilometre doğusunda yer almaktaydı. Deprem, Nias adası ve Sumatra adası ile çevredeki adalarda hasara neden oldu. Deprem sonrasında oluşan tsunami dalgaları da bölgede hasara neden oldu.
2005 Nias Depremi, Endonezya ve çevre ülkelerde binlerce kişinin ölümüne ve büyük maddi hasara neden oldu. Deprem, 2004 Hint Okyanusu Depremi’nin bir yıl sonrasında meydana gelmiştir ve bölgedeki fay hatlarındaki hareketliliği arttırdığı düşünülmektedir.
1957 Andreanof Islands Depremi (8.6), ABD
1957 Andreanof Islands Depremi, 9 Mart 1957 tarihinde Alaska’nın Aleutian Adaları’ndaki Andreanof Adaları yakınlarında meydana gelen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.6 olarak ölçülmüştür.
Depremin merkezi, Aleutian Adaları’nın güneybatısında yer almaktaydı. Deprem, ABD’nin Alaska eyaletinin bazı bölgelerinde hissedildi. Deprem sonrasında oluşan tsunami dalgaları, Alaska kıyılarına ve Hawaii’ye kadar ulaştı.
1957 Andreanof Islands Depremi, tsunami dalgaları nedeniyle Alaska’nın Unimak Adası’ndaki Scotch Cap fenerindeki tüm kişilerin ölümüne neden oldu. Ayrıca, deprem ve tsunami dalgaları Alaska’da birçok yapıda hasara neden oldu.
1950 Assam Depremi (8.6), Hindistan
1950 Assam Depremi, 15 Ağustos 1950 tarihinde Hindistan’ın Assam bölgesinde meydana gelen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.6 olarak ölçülmüştür.
Depremin merkezi, Assam bölgesinin kuzeybatısında, Tibet platosu ve Hindistan platosu arasındaki fay hattında yer almaktaydı. Deprem, Hindistan, Bangladeş ve Bhutan’da hissedildi. Deprem sonrasında oluşan toprak kaymaları ve tsunamiler, bölgede büyük hasara neden oldu.
1950 Assam Depremi, yaklaşık 4.800 kişinin ölümüne, binlerce kişinin yaralanmasına ve maddi hasara neden oldu. Deprem, bölgedeki bazı köylerde evlerin tamamen yıkılmasına neden oldu. Deprem sonrasında, afetzedelere yardım etmek için uluslararası yardım kampanyaları düzenlendi.
1963 Kuril Adaları Depremi (8.5), Rusya
1963 Kuril Adaları Depremi, 13 Ekim 1963 tarihinde Rusya’nın Kuril Adaları’nda meydana gelen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.5 olarak ölçülmüştür.
Depremin merkezi, Rusya’nın Kamçatka Yarımadası ile Japonya’nın kuzeyindeki Hokkaido Adası arasındaki denizde yer almaktaydı. Deprem, Rusya ve Japonya’da hissedildi. Deprem sonrasında oluşan tsunamiler, Kuril Adaları, Hokkaido ve Rusya’nın Kamçatka Yarımadası’nda büyük hasara neden oldu.
1963 Kuril Adaları Depremi, 1.200’den fazla kişinin ölümüne, binlerce kişinin yaralanmasına ve maddi hasara neden oldu. Deprem sonrasında, afetzedelere yardım etmek için uluslararası yardım kampanyaları düzenlendi. Bu deprem, deprem öncesi ve sonrasında alınacak afetlere hazırlık tedbirleri hakkında farkındalık yaratmış ve Rusya’da deprem araştırmalarına olan yatırımı arttırmıştır.
1946 Nankaidō Depremi (8.5), Japonya
1946 Nankaido Depremi, 21 Temmuz 1946 tarihinde Japonya’nın Honshu adasının güney kıyıları açıklarında meydana gelen büyük bir depremdir. Depremin büyüklüğü 8.5 olarak ölçülmüştür.
Deprem, Honshu adasının güney kıyılarına ve Kii Yarımadası’na büyük hasar verdi. Ayrıca depremin yol açtığı tsunamiler, Japonya’nın kuzeydoğusundaki Hokkaido adası ve Pasifik kıyılarına kadar etki gösterdi. Toplamda, deprem ve tsunamiler sonucu yaklaşık 1.600 kişi öldü ve bir o kadarı da kayboldu.
Nankaido Depremi, Japonya’da 20. yüzyılda meydana gelen en büyük depremlerden biriydi ve Japon hükümeti tarafından büyük ölçekli bir kurtarma operasyonu yürütüldü. Deprem sonrasında, ülkenin kıyılarında tsunami uyarı sistemleri kuruldu ve deprem ve tsunami araştırmalarına daha fazla yatırım yapıldı. Ayrıca, deprem ve tsunami konusunda halkı bilgilendirmek amacıyla eğitim kampanyaları düzenlendi.
1952 Kern County Depremi (8.5), ABD
1952 Kern County Depremi, 21 Temmuz 1952 tarihinde Kaliforniya, ABD’de meydana gelen büyük bir depremdi. Depremin büyüklüğü 7.5 – 8.0 arasında ölçülmüştür.
Deprem, Kaliforniya’nın güney merkezi olan Bakersfield şehrine yakın bir bölgede gerçekleşti. Yaklaşık 12 saniye süren deprem, şehirde büyük hasara neden oldu. Depremin etkisiyle bazı binalar yıkıldı, çoğu bina hasar gördü ve yüzlerce insan yaralandı. Ayrıca, depremin yol açtığı yangınlar da büyük ölçekte hasara neden oldu.
Kern County Depremi, Kaliforniya’da meydana gelen en büyük depremlerden biriydi ve bölgedeki inşaat standartlarının ve yapı yönetmeliklerinin iyileştirilmesi gerektiğini gösterdi. Deprem sonrasında, Kaliforniya’da yapı yönetmeliklerinde değişiklikler yapıldı ve yapıların depreme karşı daha dayanıklı hale getirilmesi için çaba gösterildi.
1923 Kantō Depremi (8.3), Japonya
1923 Kantō Depremi, 1 Eylül 1923 tarihinde Japonya’nın başkenti Tokyo ve çevresinde meydana gelen büyük bir depremdi. Depremin büyüklüğü 8.3‘tü ve yaklaşık 140.000 kişinin ölümüne, 100.000‘den fazla kişinin de yaralanmasına neden oldu. Ayrıca, 500.000‘den fazla bina yıkıldı veya ağır hasar gördü.
Depremin ardından, bölgede büyük yangınlar çıktı ve yangınlar nedeniyle ölenlerin sayısı daha da arttı. Deprem ve yangınlar, Japonya’nın en büyük felaketlerinden biriydi ve ülke ekonomisini uzun yıllar boyunca etkiledi.
Kantō Depremi, Japonya’da yapı inşaatında depreme karşı önlemler alınması gerektiğini gösterdi. Deprem sonrasında, Tokyo’da yapı yönetmeliklerinde değişiklikler yapıldı ve bölgede yeni yapılan binaların depreme dayanıklı olması için çaba gösterildi.
1935 Balochistan Depremi (7.7), Pakistan
1935 Balochistan Depremi, 31 Mayıs 1935‘te Pakistan’ın Balochistan bölgesinde meydana gelen büyük bir depremdi. Depremin büyüklüğü 7.7 olarak ölçüldü ve şiddetli yer sarsıntısı ve kırıklarla beraber geldi. Deprem yaklaşık 30.000 ila 60.000 arasında kişi öldü, binlerce kişi yaralandı ve yüzbinlerce insan evsiz kaldı.
Deprem, o dönemde İngiliz Hindistanı’nın yönetimi altındaki bölgede büyük bir yıkıma neden oldu. Depremden sonra, bölgedeki yardım faaliyetleri yavaş başladı ve çok sayıda insan açlık, susuzluk ve enfeksiyonlar nedeniyle hayatını kaybetti. Bu felaket, bölgenin kalkınmasını ve modernizasyonunu yıllarca geriletmiştir.
1935 Balochistan Depremi, o dönemde bölgedeki altyapının yetersizliği ve yapıların depreme dayanıklılığı konusundaki sorunları gözler önüne serdi. Depremin ardından, Pakistan’da daha güçlü yapı yönetmelikleri oluşturulması, acil durum müdahale sistemlerinin kurulması ve afet yönetimi konusunda daha fazla yatırım yapılması gerektiği vurgulandı fakat tabi ki yapılmadı.
2023 Kahramanmaraş Depremi (7.7), Türkiye
Kahramanmaraş merkezli ve aynı gün gerçekleşen 7.7 ve 7.6‘lık depremler 11 ilde büyük hasara yol açtı. İlk deprem 6 Şubat 2023 saat 4:17 de başlamış ve yaklaşık 80 saniye sürmüştür. Yaşanan deprem felaketinde can kaybının 40 bin 689, yaralı sayısı 108 bin 68 civarında olduğu kayıtlara geçti.
Depremin ardından 13 ilde (Niğde ve Kayseri dahil, Kahramanmaraş, Adana, Gaziantep, Hatay, Malatya, Kilis, Osmaniye, Diyarbakır, Şanlıurfa, Adıyaman, Elazığ) yürütülen hasar tespit çalışmaları kapsamında şu ana kadar 236 bin 410 bina da yer alan 1 milyon 279 bin 576 bağımsız birimde hasar tespit çalışması yapıldı.
Yürütülen çalışmalar kapsamında 33 bin 143 binada yer alan 153 bin 506 bağımsız birimin acil yıkılması gereken, ağır hasarlı ve yıkık olduğu tespit edildi. 6 bin 849 binada yer alan 46 bin 640 bağımsız birimin orta hasarlı, 59 bin 995 binada yer alan 439 bin 647 bağımsız birimin ise az hasarlı, 108 bin 840 binada yer alan 535 bin 490 bağımsız birimin de hasarsız olduğu tespit edildi.
Bu depremler, tarihte kaydedilen en şiddetli depremler arasındadır ve çoğu büyük hasarlara, can kayıplarına ve tsunami gibi diğer felaketlere neden olmuştur.
